گیاهان دارویی ازدیدگاه قرآن کریم و روایات ومفسران ,

«و تری الارض هامده، فإذا انزلنا علیها الماء اهتزّت و ربت و انبتت من کل زوج بهیج »

قرآن‏ کریم در چندین آیه، گیاهان را «شادی‏ آفرین» دانسته و آن‌ها را به «بهجت ‏انگیزی» توصیف می‏کند که به‌جهت اختصار به یک آیه شریفه اشاره می‏کنیم:

.

.

قرآن‏ کریم می‏فرماید: «و تری الارض هامده، فإذا انزلنا علیها الماء اهتزّت و ربت و انبتت من کل زوج بهیج » :

زمین را مرده و افسرده می‏بینی و چون آب باران بر آن‌ها فرستیم، بجنبد و بر دمد و انواع گیاهان زیبا و شادی‏آفرین برویاند».

مفسر بزرگ شیعه، شیخ طوسی (ره) می‏فرماید:

«بهجت، چشم‏ انداز زیبایی است که وقتی انسان بدان می‏نگرد، غرق در شادی و سرور می‏شود…

آیات متعددی در قرآن به گیاهان و نقش‌ آنها در تغذیه ی انسان به صورت مستقیم و غیر مستقیم اشاره دارند که با مروری بر‌ آنها می‌توان گفت از منظر قرآن، اهمیت گیاهان در تغذیه ی انسان بیشتر از سایر مواد خوراکی است، به گونه ای که حتی در بیان خوراک ها و نعمت های بهشتی نیز خداوند میوه ها را بر گوشت مقدم داشته است. گیاهان علاوه بر تغذیه ی انسان، به عنوان دارو و درمان بیماری های او نیز کاربرد دارند و قرآن کریم در داستان حضرت یونس(ع) و ماجرای به دنیا آمدن حضرت عیسی(ع) به نقش دارویی گیاهان اشاره دارد. در سوره ی نحل نیز خداوند از عبارات “شفاء للناس” برای عسل که در بر دارنده ی خواص درمانی گیاهان است استفاده شده است. بنابر آیات قرآن کریم و روایات مربوطه لزوم توجه بیشتر به گیاهان در رژیم غذایی و تهیه ی دارو و درمان بیماری ها به روشنی آشکار می‌گردد.

در واقع همانگونه که در مضامین روایی به آن اشاره شده و حکمای بزرگی مانند ابن سینا نیز بر آن تاکید کرده اند؛ خداوند قادر چنین تقدیر نموده که درمان هر بیماری و مرضی را در همان منطقه ای که بیماری در آن وجود دارد، قرار داده است و برای هر درد دوایی است و علاج بیماری هر سرزمینی در گیاهان و مواد همان منطقه است و محققین باید در طبیعت به جستجوی این داروها بپردازند چرا که قطعاً درمان و شفای آن بیماری در دامان طبیعت وجود دارد.

همچنین خداوند متعال در آیاتی از قرآن زمانی که نام برخی گیاهان دارویی را بیان می‎کند، مردم را دعوت به تفکر و شکر می‌کند مثل آیه «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان‏؛ پس کدامین نعمتهای خداوند را تکذیب می‌کنید» و نیز می‌فرماید «لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون‏».

در واقع از آيات قرآن استفاده مي شود که دانه‌ها نيز از موهبتهاي الهي هستند که از سر لطف و رحمت آنها را در خوشه‌ها و قالب بوته‌ها و گياهان جاي داد تا خوراک حيوانات و آدميان فراهم آيد: “وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ” “دانه‏ها با برگ و گياهان خوش‌بو پس کدام يک از نعمتهاى پروردگارتان را دروغ مي‌انگاريد.”

در سخنان گوهربار معصومان(ع) نیز از تأثیر بسیار مثبت گیاهان و درختان در جسم و روح آدمی، تعبیرهای گونانی آمده‏است.

در برخی از قبیل روایات، از تأثیر مناظر سرسبز بر تقویت دیده و بصیرت انسان و زودن افسردگی‏ها و از بین رفتن بیماری‏ها روحی و روانی، سخن به میان آمده است،

از امام کاظم(ع) نیز روایت شده که فرمود: «ثلاثه یجلین البصر، النظر الی الخضره و النظر الی الماء الجاری و…؛ » نگاه به گیاهان خرم و سرسبز، چشم را جلا می‏دهد و بر روشنایی آن می‏افزاید».

امام صادق(ع)، نیز متذکر منافع فراوان گیاهان و درختان و استفاده بیشتر از آن‌ها می‏شود، و آن‏گاه می‏فرماید: نگاه کن به گل‏های رنگارنگ، شکوفه‏های زیبا و درختان سرسبز و خرم، چنان لذتی به آدمی می‏بخشد که هیچ لذتی را با آن برابر، نمی‏توان کرد.

برخی از روایات نیز تأثیر مثبت و شگرف استشمام گل‌ها و یا درختان ویژه‏ای را در روان آدمی برشمرده است؛ چنان که امر به استشمام گل سرخ و نرجس و… شده است و بوی عطرآگین ملائکه به بوی خوش گل تشبیه شده است.

درباره گل نرجس نیز از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که فرمود: «گل نرجس را حداقل در هر روز یا در هر هفته یا در هر ماه یا در هر سال و یا در طول عمر یک بار ببوئید؛ زیرا در دل انسان مایه‏ای از جنون و جذام و برص وجود دارد که استشمام گل نرجس آن را ریشه‏ کن می‏کند».

در برخی از روایات نیز گیاهان و روئیدنی ها از زمین تقسیم بندی شده و به خواص متنوع آنها اشاره شده است، آنچنانکه امام صادق -علیه السلام – در این باره چنین می‌فرمایند :

«آنچه از زمين بيرون مى‏آيد و خوردن آن بر انسان روا و حلال است، سه گونه خوراکى است:

گونه‏اى از آن، دانه‏ هاى گياهى از گندم و جو و برنج و نخود و ديگر دانه ‏هاى روغنى و کنجدى و جز آن از انواع دانه ‏هاى ديگر همه را شامل مى‏شود. هر دانه‏اى که بتواند خوراک بدن انسان شود و به او نيرو بخشد، خوردنش حلال است. و هر چه در آن زيانى براى بدن انسان وجود داشته باشد، خوردن آن حرام است، جز در حال ضرورت.

گونه دوم ميوه ‏هايى است که از زمين به دست مى‏آيد و براى انسان خاصيّت غذايى دارد و با خوردن آن نيرومند مى‏شود که خوردن همه آنها حلال است. و آنچه به بدن آدمى زيان برساند، خوردن آن حرام است.

گونه سوم انواع تره‏ بارها و سبزيها و رستنى‏ هاى ديگر است که خوردن آنها خاصيّتى براى آدمى دارد و خوراکى است براى او، که مصرف کردن همه آنها حلال است …»

تاکیدات قرآن کریم و احادیث در باره انواع گیاهان و خواص آنها باعث شد که در دوران تمدن پرشکوه اسلامی دانشمندان فراوانی به این موضوع گرایش پیدا کنند و تحقیقات عمیق علمی در این باره انجام دهند که هم اکنون در قالب هزاران کتاب و مقاله به عنوان ذخیره ای بزرگ برای ما باقی مانده است.

به عنوان مثال ویل دورانت مورخ معروف معاصر در باره یکی از گیاه شناسان دوران تمدن اسلامی چنین می‌نویسد:

ادریسی کتابی درباره گیاهان نوشته و ۳۶۰ نوع گیاه را وصف کرده است. توجه او فقط منحصر به مسائل طبی نبوده بلکه بیشتر از لحاظ علمی و گیاه شناسی بحث کرده بود.

بنابراین وظیفه مااست که در دوران کنونی نیز این راه را با توجه به مقتضات زمان یعنی استفاده از همه علوم قدیم و جدید و معارف گسترده الهی، و نیز با استفاده از همه ابزارها و فناوریهای سودمند، این راه همچنان و با قدرت تمام ادامه دهیم. انشاالله تعالی

علیرضا فراهانی منش